Emoties onderdrukken: een veelvoorkomende copingstijl

“Hoe ga je met je emoties om?” is voor veel mensen een lastige vraag. Gabor Maté betoogt in zijn bekende boek “Wanneer het lichaam nee zegt” dat ontzettend veel mensen in de hedendaagse maatschappij lijden onder het onderdrukken van hun emoties. In deze blog ga ik in op de gevolgen van het niet voelen van je emoties, evenals de aspecten die meespelen in het ontwikkelen van deze (onbewuste) copingstijl. (H)erkenning van het onderdrukken van emoties is belangrijk omdat dat het mogelijk maakt de stap te zetten naar anders en gezond leren omgaan met emoties. Wil je meer weten? Lees dan verder!

Het spectrum van omgaan met emoties

Allereerst, hoe ziet gezond omgaan met je emoties er precies uit? Dit is nog best een lastige vraag en menigeen heeft er eigenlijk geen concreet beeld bij. Om te beginnen kun je het uiten van emoties zien als een soort spectrum. Het ene uiterste zijn de mensen die (negatieve) emoties uiten via uitbarstingen. Een voorbeeld daarvan is een woede-uitbarsting. De emotie komt er als het ware te sterk uit nadat die van binnen is opgebouwd over de tijd. Het andere uiterste is het wegdrukken van lastige emoties om zo confrontatie ermee te kunnen vermijden. Hierbij geldt ook dat de emotie van binnen opbouwt over de tijd. De uitbarsting van de emotie keert zich echter niet naar buiten, maar naar binnen. Mensen omschrijven dit ook weleens als: ‘iets vreet aan me’. De ideale balans ligt in het midden; boosheid, angst, verdriet en andere emoties worden in het moment geuit op een passende, duidelijke en oprechte manier. Dit geeft opluchting en zo kan de emotie ook weer vervliegen. Ook voor andere mensen is dit fijn: zo weten ze wat er in jou omgaat.

Stress

Als iemand echter zijn emoties onderdrukt, wat gebeurt er dan? Kort gezegd: dit veroorzaakt stress. Het verdringen van (negatieve) emoties zorgt er namelijk voor dat je je niet bewust van ze bent. Dit is problematisch omdat emoties een functie hebben: je aanzetten tot zelfbeschermend gedrag. Wanneer je je emoties niet voelt wordt het dus bijvoorbeeld lastig om voor jezelf op te komen en ‘nee’ te zeggen. Dit vergroot de kans dat je in situaties en relaties belandt waarin je emoties en behoeften genegeerd worden en dat anderen misbruik van je kunnen maken. Dergelijke situaties en relaties veroorzaken veel stress, omdat je dan voortdurend jezelf moet aanpassen ten koste van je eigen behoeften.

De verbinding tussen psyche en lichaam

Psychologische factoren zoals het onderdrukken van emoties hebben via stress een biologische uitwerking op het lichaam. Dit is een voorbeeld van de wederzijdse verbinding tussen lichaam en geest. Chronische stress tast de balans en onderlinge samenwerking tussen systemen in je lichaam aan. Hierbij kun je denken aan het zenuwstelsel, het hormoonstelsel, het immuunsysteem en de hersenen. Dit maakt je vatbaarder voor zowel mentale- als lichamelijke ziekten. Daarnaast ben je opvallend genoeg kwetsbaar voor de gevolgen van chronische stress, ongeacht of je die stress bewust ervaart (verborgen stress). Het niet voelen en uiten van emoties kan namelijk zo normaal voor je zijn geworden, dat het je geen eens opvalt of opmerkt als iets negatiefs. Geregeld komt dit voort uit dat het gedragspatroon van het onderdrukken van emoties al ontstaan is in de vormende kinderjaren.

De rol van opvoeders

Alle kinderen hebben de aangeboren behoefte om een relatie met hun ouders te hebben. Zonder een relatie met een volwassene die je veilig houdt, zou je als kind namelijk niet kunnen overleven. Wanneer een ouder zelf emotionele problemen heeft, zoals angsten of een woedebeheersingsprobleem, kan een kind in reactie daarop leren dat veiligheid gevonden kan worden in je schikken naar andermans gevoelens. Als het kind zijn eigen emoties negeert, kan het zo de ouder stabiel houden. Een ouder met emotionele problemen kan het namelijk lastig vinden als het kind ‘moeilijke emoties’ toont. Dit kan bijvoorbeeld de emotionele stabiliteit van de ouder verstoren, of de ouder heeft zelf te veel problemen om oog of energie te hebben voor de emoties van het kind. Voor een kind leidt het delen van negatieve emoties dan ook niet tot opluchting, als het dat wel doet. Een kind leert op deze manier dat emoties ‘slecht’ zijn en alleen maar meer stress veroorzaken. Een kind loopt niet alleen hulp mis bij hoe je emoties (uiteindelijk zelf) gezond kan reguleren, maar leert ook dat emoties vooral om het gevoel van de ander draaien. Deze kinderen worden vervolgens volwassenen die niet of weinig rekening houden met hun eigen gevoelens en moeite hebben met het reguleren van hun emoties, waardoor ze deze uit (onbewuste) angst onderdrukken.

Het is een copingstijl, niet je persoonlijkheid

Er bestaan een aantal persoonskenmerken waarvan veel mensen denken dat het onder iemands vaste persoonlijkheid valt, terwijl het in werkelijkheid copingstijlen zijn die iemand in zijn of haar kindertijd aangeleerd heeft. Zo is bijvoorbeeld de eigenschap “controlefreak” niet aangeboren en onveranderlijk, maar een vroeg aangeleerd onbewust gedragspatroon in reactie op de omgeving om te overleven. Mensen zien deze eigenschappen echter vaak wel als een vast onderdeel van hun eigen persoonlijkheid of die van een ander. Een kind groeit echter alleen op als “controlefreak” als het leert dat er alleen aan zijn/haar behoeften tegemoetgekomen wordt wanneer hij/zij controle heeft over alle aspecten van het leven en de omgeving. Als volwassene levert het ervaren van een gebrek aan controle dan ontzettend veel stress op. Het onderdrukken van emoties is net zo een copingstijl die ontstaan is in reactie op een emotioneel gemis. Niemand wordt geboren met een vaste natuurlijke neiging tot het onderdrukken van emoties of zoals in de volksmond wordt gezegd: “het niet goed zijn met emoties”.

Onbewust onderdrukken

Zoals ik al noemde, worden emoties vaak onbewust onderdrukt. Veel volwassenen hebben simpelweg nooit iets anders gekend en zijn zich daarom niet bewust van deze copingstijl. Mogelijke tekenen aan de wand bij jezelf kun je ontdekken met de volgende uitspraken. Hoe vaker je met ‘ja’ beantwoordt, hoe groter de kans dat je mogelijk je emoties onderdrukt.

Ik praat bij beladen onderwerpen over mijn emoties heen door heel veel te praten en door veel details te benoemen.
Ik heb de neiging om problemen of irritaties weg te rationaliseren, bagatelliseren of ontkennen.
Ik vermijd conflict en meningsverschillen omdat ik niet goed voor mezelf kan opkomen.
Ik vind het lastig mijn (emotionele en fysieke) grenzen aan te geven.
Ik gedraag me vaak zelfopofferend en pas mezelf overmatig aan anderen aan.
Ik ben vaak overdreven aardig, zodat anderen me aardig (blijven) vinden.
Ik twijfel vaak aan de oprechtheid van mijn emoties als ik ze voel.
Ik neem het ongemak op me door niets te zeggen als een ander iets ongepasts zegt uit angst dat de ander zich anders misschien geneert.
Ik vertel vaak een leugentje of geef alsnog in als ik iets wat een ander me vraagt eigenlijk niet wil doen.
Ik ben bang een ander lastig te vallen met mijn emoties.
Ik ben bang dat ik met mijn emoties een ander kan kwetsen en daarom uit ik ze niet.
Ik snap vaak niet zo goed waar mijn emotionele reacties vandaan komen.

Link met hoogsensitiviteit

Het onderdrukken van emoties en hoogsensitiviteit kunnen met elkaar samengaan. Natuurlijk gebruiken niet alle HSP’s deze copingstijl. Hoogsensitiviteit op zichzelf bepaalt namelijk niet welke copingstijl iemand zal ontwikkelen. Het volgende kan wel gezegd worden over de link tussen hoogsensitiviteit en emoties onderdrukken: Gevoelige kinderen hebben de neiging om zich intellectueel sterk te ontwikkelen, als ze er de hersenen voor hebben, wanneer hun emotionele omgeving niet veilig genoeg is. Hun krachtige intellect en inzicht zorgt ervoor dat ze zich staande kunnen houden in de onveilige emotionele omgeving. Het kind is door intellectueel volwassen te zijn namelijk in staat om de relatie met de ouder te behouden en tegelijkertijd de omgeving voorspelbaar en veilig te houden, zelfs als de ouder hier niet toe in staat is. Het ongewenste gevolg hiervan is echter dat dit ten koste gaat van de emotionele ontwikkeling van het kind. Wat zich op het ene gebied overmatig ontwikkelt (intellect), ontwikkelt zich immers op een ander gebied onvoldoende (emotioneel). Kinderen kunnen hierdoor moeite krijgen met het begrijpen en uiten van hun emoties. Hoogsensitieve kinderen zijn daarnaast door hun gevoeligheid voor prikkels en verhoogde empathie ook sneller geneigd om hun emoties voor zich te houden om zo de harmonie te bewaren en te zorgen voor de emotionele behoeftes van anderen.

Overprikkeling

Hoogsensitieve kinderen die opgroeien in een onveilige emotionele omgeving krijgen dus al jong te maken met situaties die aanzienlijke hoeveelheden negatieve prikkels meebrengen en veel energie kosten. Door hun gevoeligheid voor prikkels en de aard van de omgeving (positief/negatief), maakt dit hoogsensitieve kinderen kwetsbaarder voor negatieve gevolgen. Zeker als kinderen op zichzelf zijn aangewezen bij het omgaan met de situatie en hun eigen gevoeligheid, geeft dit risico op chronische overprikkeling en mentale problemen. Emoties onderdrukken kan dan het gebaande pad worden om te kunnen blijven functioneren. Dit patroon wordt vervolgens onbewust meegenomen in de volwassenheid.

Help, ik denk dat ik mijn emoties onderdruk

Hoe leer je om je emoties wel effectief te uiten? Allereerst kan gezegd worden dat als je bij jezelf herkent dat je emoties onderdrukt, deze bewustwording al de eerste (en belangrijkste) stap is. Het is belangrijk om vervolgens hulp te zoeken bij een professional. Vermoed je bij jezelf dat er mogelijk (forse) onderliggende trauma’s spelen en/of langdurige hardnekkige patronen bestaan? Bijvoorbeeld doordat je last hebt van psychische klachten zoals angst, stemmingsproblemen of moeite hebt in relaties met anderen? In dat geval kan het raadzaam zijn om een psycholoog te zoeken die werkzaam is in de GGZ en gespecialiseerd is in trauma.

Het kan ook zijn dat je geen psychische klachten ervaart, maar toch een mate van emoties onderdrukken bij jezelf vermoedt en daar last van hebt. Hoogsensitieve eigenschappen kunnen hierin een rol spelen. Zo zou je het bijvoorbeeld door je grote inlevingsvermogen lastig kunnen vinden negatieve emoties te uiten omdat de reactie van een ander hierop (bijvoorbeeld zich ongemakkelijk voelen) je dermate veel negatieve prikkeling geeft dat je het liever uit de weg gaat (en dus de negatieve emoties bij jezelf houdt).

Ik help je dan graag met het gezond leren omgaan met emoties, zoals het voelen van emoties in je lichaam, onderliggende behoeftes signaleren en grenzen durven stellen. Mijn ervaring is dat gezond omgaan met emoties een belangrijke basis is voor goed in je vel zitten én je hoogsensitiviteit kunnen ervaren als kracht in plaats van als valkuil. Ben je nieuwsgierig geworden naar de coachingsmogelijkheden van Hoogsensitief Online? Plan dan gratis een klikgesprek in via de tool. Ik hoop je dan snel te mogen ontmoeten!

Liefs, Nore

Verder lezen?

Boek: Wanneer je lichaam nee zegt – Gabor Mate