Het hoogsensitieve brein

Hoogsensitiviteit is een karaktereigenschap die van nature voorkomt bij ongeveer 20 procent van de mensen. Deze eigenschap heeft ook invloed op de werking van de  hersenen. Er is onderhand best wat onderzoek gedaan naar de werking van het hoogsensitieve brein. Hieruit blijkt dat het brein van hoogsensitieve mensen van nature op een aantal punten anders functioneert dan van mensen die niet hoogsensitief zijn. In deze blog kun je daar meer over lezen.

Evolutionair voordelig

Om te beginnen is de ene werking van het brein niet beter of minder goed dan het andere. De werking is simpelweg anders en dat heeft zo zijn redenen. Evolutionair gezien waren groepen mensen het veiligst als er zowel hoogsensitieve als niet-hoogsensitieve breinen aanwezig waren in de groep. Kort gezegd waren de hoogsensitieve mensen goed in gevaar op tijd signaleren en de niet-hoogsensitieve mensen goed in tot actie komen en daarbij risico’s durven nemen. De variatie vulde elkaar aan en was dus voordelig. Dat moet het nu nog steeds zijn, want bij mensen én dieren wordt nog steeds een verdeling gevonden van 20/80 procent HSP/niet-HSP. Daarnaast is het zo dat als een eigenschap geen voordelen meer oplevert, de eigenschap meestal uitsterft.

Het hoogsensitieve brein

De kern is dat een hoogsensitief brein anders omgaat met informatie dan een niet-hoogsensitief brein. Esther Bergsma heeft hiernaar onderzoek gedaan en de werking van het hoogsensitieve brein samengevat in een model. Het verwerken van informatie verloopt binnen dit model in 3 fasen.

Opmerken 

HSP’s merken meer en ook subtielere prikkels op dan niet-hoogsensitieve mensen. Dit kunnen ook prikkels zijn die je niet bewust waarneemt. Prikkels kun je eigenlijk vergelijken met informatie. Meer informatie opvangen dan de meeste anderen kan je voordelen geven. Bijvoorbeeld op het werk een foutje opsporen die anderen over het hoofd zagen. Of mensen beter kunnen peilen. De keerzijde van meer informatie binnenkrijgen, is het logische gevolg dat HSP’s ook sneller overweldigd/overprikkeld raken door omgevingen, mensen of situaties die heel prikkelrijk zijn. 

Verwerken

Die grote hoeveelheid prikkels/informatie die binnenkomt, activeert bij HSP’s meer hersengebieden dan bij niet-HSP’s. De geactiveerde hersengebieden zijn vervolgens tegelijkertijd aan het werk en communiceren ook met elkaar. Deze diepe en grondige verwerking van prikkels omvat een heleboel. Zo wordt informatie automatisch gekoppeld aan bestaande kennis, eerdere ervaringen en wat de nieuwe informatie kan betekenen voor de toekomst. Ook worden er risicoanalyses uitgevoerd. Hoe staan de mogelijkheden in verhouding met de risico’s? In dit proces wordt ook de sociale context meegenomen. Wat vinden anderen en wat zijn hun belangen? Daarna wordt beoordeeld wat uit alle mogelijke acties die je kunt ondernemen de optimale keuze zal zijn. In andere woorden, een HSP onderneemt pas actie nadat alle informatie goed onderzocht is en er een goed beeld is ontstaan van de hele context. 

Dit hele proces verloopt onbewust en automatisch. De grondigheid van het proces levert enerzijds een groot voordeel op, je ontvangt namelijk meer informatie dan de meeste mensen om keuzes op te baseren. Anderzijds kost het proces door de grondigheid wel meer energie. Dat kan een nadeel zijn als er te veel prikkels binnenkomen, en je dus overprikkeld raakt, of als je al minder energie tot je beschikking hebt. Bijvoorbeeld als je moe bent.

Reageren

Hoogsensitieve mensen reageren ook intenser op prikkels. Ze worden dieper verwerkt en komen daardoor ‘harder’ binnen. De situatie bepaalt of dat met een positieve of negatieve emotie is. Hoogsensitieve mensen ervaren emoties ook intenser dan niet hoogsensitieve mensen. Dit kan heel fijn zijn bij positieve emoties. Zo zijn HSP’s hierdoor heel goed in het genieten van kleine dingen. De andere kant van de medaille is natuurlijk wel dat de negatieve emoties ook intensiever beleefd worden en dat kan overweldigend zijn. 

HSP’s hebben daarnaast van nature aanleg om achteraf te reflecteren op hoe ze gereageerd hebben in situaties en wat hun gedrag teweeg bracht. Deze zelfreflectie wordt ook weer meegenomen in de verwerking van een nieuwe situatie. Doordat zelfreflectie ook grondig wordt uitgevoerd door het hoogsensitieve brein hebben HSP’s de aanleg om veel te halen uit leerervaringen. 

Onbegrip

In de huidige tijd bestaat er nogal wat onbegrip over hoogsensitiviteit. Zowel de groep niet-HSP’s als HSP’s beslaan miljoenen mensen en velen daarvan weten niet dat de werking van hun hersenen zo wezenlijk verschilt met die van de andere groep. Niet alleen nemen veel niet-hoogsensitieve mensen hoogsensitiviteit (nog) niet serieus, maar velen weten ook simpelweg niet van het bestaan ervan. Daarnaast zijn ook veel HSP’s zich niet bewust van hun hoogsensitieve eigenschappen, waardoor ze zich anders voelen dan de meeste anderen maar niet weten waarom. Beide situaties creëren onbegrip en afstand. 

Van frustratie en onbegrip naar elkaar aanvullen

Vaak vallen de verschillen in denken tussen HSP en niet-HSP’s in oppervlakkiger contact niet zo snel op, maar in intensiever contact komt het wel vaak naar voren. Zo kan het in je relatie bijvoorbeeld frictie veroorzaken als je niet-hoogsensitieve partner bijvoorbeeld vindt dat je altijd alles over-analyseert en veel sterke emoties hebt, terwijl jij misschien juist vindt dat je partner te makkelijk denkt over alles en emotioneel wat oppervlakkiger overkomt. Of op het werk kan bijvoorbeeld je leidinggevende niet begrijpen waarom je ondanks je bovengemiddeld goede prestaties (HSP’s presteren door hun grondige verwerking informatie vaak heel goed) niet meer wilt werken (zelfzorg om overprikkeling te voorkomen). Als je niet je vinger erop kan leggen waarom jij en de ander ‘toch zo anders denken en beleven’ leidt dat makkelijk tot onbegrip en frustratie. Kennis van de werking van het hoogsensitieve brein geeft inzicht in jezelf maar ook in elkaar. Juist door de verschillen te (h)erkennen groeit begrip en verbinding en kunnen (niet-)hoogsensitieve breinen elkaar mooi aanvullen! 

Verder lezen?

– Boek: Het hoogsensitieve brein – Esther Bergsma

– Boek: Hoogsensitieve personen – Elaine N. Aron