Hoogsensitiviteit

Hoogsensitiviteit is een aangeboren karaktereigenschap die voorkomt bij ongeveer 20% van de mensen – dat zijn in Nederland al zo’n 3,5 miljoen mensen!

Wat is hoogsensitiviteit?

Hoogsensitieve personen (HSP’s) hebben een aangeboren sensitiever brein en zenuwstelsel. Ze pikken meer en subtielere prikkels op dan gemiddeld, zowel uit hun omgeving als van binnenuit. Bovendien zijn specifieke hersengebieden actiever en werken meerdere hersengebieden op een complexe manier samen. Hierdoor worden prikkels diepgaander en grondiger verwerkt en daardoor ook intenser ervaren.

Hoogsensitiviteit wordt gekenmerkt door een unieke manier van informatieverwerking, wat leidt tot een aantal kenmerkende eigenschappen. HSP’s leggen gemakkelijk verbanden tussen informatie, hebben vaak een goed overzicht op het grotere geheel en zijn sociaal gericht. Ze voelen zich van nature betrokken bij het welzijn van de groep en beschikken over een sterk empathisch vermogen, waardoor ze subtiele signalen snel oppikken. HSP’s hebben ook een sterke intuïtie, een diep rechtvaardigheidsgevoel, en een rijke innerlijke belevingswereld die hen creatief, reflectief en zelfbewust maakt.

Hoogsensitiviteit is dus geen diagnose of afwijking, maar een aangeboren verschil in hoe het zenuwstelsel en de hersenen functioneren. Diversiteit binnen een populatie vergroot de overlevingskansen van de soort, en het feit dat hoogsensitiviteit evolutionair is blijven bestaan, wijst erop dat deze eigenschap een belangrijk voordeel biedt.

Wat is hoogsensitiviteit niet?

Overprikkeling is een tijdelijke toestand van negatieve stress die ontstaat wanneer er te veel prikkels binnenkomen zonder voldoende hersteltijd. Dit kunnen zowel negatieve als positieve prikkels zijn. Overprikkeling kan leiden tot negatieve effecten zoals prikkelbaarheid, emotionele uitbarstingen, angst en vermoeidheid.

Hoogsensitiviteit wordt vaak verward met overprikkeling of overemotionaliteit. De kern van hoogsensitiviteit ligt echter in de diepgaande verwerking van informatie, en niet enkel in verhoogde prikkelgevoeligheid. Iedereen kan overprikkeld raken, ook mensen die niet hoogsensitief zijn. Omdat HSP’s van nature meer prikkels verwerken, lopen zij echter een groter risico op overprikkeling.

Als iemand gevoelig is voor overprikkeling maar geen kenmerken vertoont van een hoogsensitieve informatieverwerking, is diegene mogelijk niet hoogsensitief. De prikkelgevoeligheid kan dan een andere oorzaak hebben, zoals chronische stress, trauma, autisme, ADHD of burn-out.

Wil je ontdekken of je hoogsensitief bent? Doe de zelftest hier!

Wat zijn prikkels?

Prikkels zijn overal en enorm divers. Het moderne leven brengt steeds meer prikkelbronnen met zich mee, zoals sociale media, hoge verwachtingen en continue informatiestromen.

Het verschilt per (hoogsensitief) persoon voor welke prikkels je (extra) gevoelig bent. We onderscheiden verschillende soorten prikkels:

• Externe prikkels: bijvoorbeeld geluid, geur, temperatuur, licht, tast, medicijnen, cafeïne, alcohol en andere stoffen.
• Interne prikkels: zoals honger, vermoeidheid, pijn en lichamelijke sensaties.
• Emotionele prikkels: Van zowel de omgeving (zoals sfeer, emoties van anderen, energieën, kritiek, verwachtingen) als van jezelf (bijvoorbeeld emoties, zelfkritiek, piekergedachten).

Hoogsensitiviteit: een kracht of een last?

Je kunt enorm veel profijt hebben van je hoogsensitiviteit. Het is een kwaliteit die je op veel gebieden kunt inzetten. Toch kunnen deze kwaliteiten omslaan in valkuilen wanneer je onvoldoende herstelt van prikkels, jezelf wegcijfert of moeite hebt met het reguleren van je emoties, zoals:

• Zorgzaamheid kan omslaan in overmatige focus op anderen, waardoor je je eigen behoeften negeert.
• Opmerkzaamheid voor verwachtingen kan leiden tot perfectionisme of faalangst.
• Een sterk bewustzijn van prikkels kan zorgen voor overprikkeling en mentale uitputting.
• Intense verwerking van emoties kan leiden tot over-analyseren en piekeren.
• Een groot reflectief vermogen kan omslaan in besluiteloosheid, doordat je blijft nadenken over situaties en mogelijke uitkomsten.

Overlevingsmechanismen bij HSP’s

Veel HSP’s ontwikkelen als kind overlevingsmechanismen om zich staande te houden in een omgeving die niet goed op hen was afgestemd. Deze patronen begonnen als een aanpassing, maar kunnen op latere leeftijd belemmerend werken. Veelvoorkomende patronen zijn:

• People-pleasen → De neiging om voortdurend aan de verwachtingen van anderen te voldoen, vaak ten koste van jezelf. Dit wordt gedreven door een sterke behoefte aan harmonie, een natuurlijke neiging tot afstemming op anderen, en/of doordat je te weinig ruimte krijgt voor je eigen behoeften.
• Perfectionisme → Het stellen van extreem hoge eisen aan jezelf, gedreven door een sterk verantwoordelijkheidsgevoel, de behoefte aan controle, en/of de behoefte om onzekerheid te verminderen.
• Vermijdingsgedrag → Moeite hebben om jezelf uit te spreken of bepaalde situaties vermijden, voornamelijk om overprikkeling of emotionele belasting te voorkomen.
• Moeite met grenzen stellen → Snel over je eigen grenzen heen gaan om harmonie te bewaren of conflicten te vermijden, gedreven door een te groot verantwoordelijkheidsgevoel, empathie en om overprikkeling te verminderen.

Afwijzingsgevoeligheid

HSP’s lopen een groter risico om afwijzingsgevoeligheid te ontwikkelen – een verhoogde gevoeligheid voor afwijzing, kritiek of het gevoel er niet bij te horen – als reactie op negatieve ervaringen. Dit kan ontstaan door:

• Kritiek op hun gevoeligheid (“Je bent te gevoelig”, “Stel je niet aan.”).
• Het gevoel anders te zijn en zich te moeten aanpassen om erbij te horen.
• Afwijzing of onbegrip over hun diepgaande manier van voelen en denken.

Wanneer afwijzingsgevoeligheid een grote rol speelt, kunnen overlevingsmechanismen versterkt of anders gemotiveerd worden. Daarnaast kunnen extra patronen ontstaan, gericht op het vermijden van afwijzing en/of het verkrijgen van goedkeuring:

• People-pleasen → Voortdurend aan de verwachtingen van anderen proberen te voldoen uit angst voor afkeuring of afwijzing, waarbij je je eigen behoeften negeert om de relatie te behouden of spanning te voorkomen.
• Perfectionisme → Extreem hoge eisen stellen om goedkeuring te krijgen of afwijzing en kritiek te voorkomen.
• Sterke zelfkritiek → Streng zijn voor jezelf om fouten of afwijzing voor te zijn.
• Vermijdingsgedrag → Situaties vermijden uit angst om negatief beoordeeld te worden.
• Over-analyseren → Blijven piekeren over sociale interacties of mogelijke fouten uit angst voor negatieve consequenties.
• Moeite met grenzen stellen → Snel over je eigen grenzen heen gaan uit angst dat “nee” zeggen afwijzing of conflict oplevert.

Klachten

Wanneer hoogsensitiviteit omslaat naar de lastkant, kunnen klachten of moeilijkheden ontstaan, zoals:

• (Chronische) overprikkeling
• Het contact verliezen met je eigen behoeften, gevoelens en waarden
• Overspoeld worden door emoties
• Je overweldigd en overbelast voelen
• Fysieke klachten zoals buikpijn en hoofdpijn
• Moeite met relaties aangaan of relatieproblemen
• Angst of paniek
• Verlies van motivatie of focus
• Sociale uitputting of isolatie
• Stressklachten
• Depressieve klachten
• Moeite met grenzen stellen
• Leven vanuit het hoofd (over-analyseren, piekeren)

Zelfzorg als basis voor balans

Jezelf goed kennen en goed voor jezelf zorgen is essentieel. Je (hoogsensitieve) behoeften zijn geen luxe, maar een voorwaarde om goed in je vel te zitten. Zo krijg je toegang tot de talenten en kracht die hoogsensitiviteit met zich meebrengt – kwaliteiten die we steeds harder nodig hebben in een wereld die snakt naar empathie, begrip, verbinding en samenwerking.

Wil je meer leren over hoe je jouw hoogsensitiviteit als kracht kunt inzetten en wegbeweegt uit de lastkant?