HSP en ongezonde relaties

HSP zijn kan je van pas komen in de liefde. Je hoogsensitiviteit kan namelijk een van de eigenschappen zijn die eraan bijdraagt dat je verliefdheid en houden van intens ervaart. Ook kunnen typische HSP eigenschappen zoals verantwoordelijkheidsgevoel, goed luisteren en een groot empathisch vermogen hebben, helpen gezonde bevredigende relaties op te bouwen en te behouden. Toch zijn er helaas ook ongezonde dynamieken waar HSP’s kwetsbaarder voor zijn en die roet gooien in je happy ever after. 

Gevers en ongezonde relaties

HSP’s voelen al van kinds af aan van nature gemakkelijk aan wat een ander voelt en nodig heeft. Veel hoogsensitieve kinderen zetten deze vaardigheid (onbewust) al jong in om het gevoel te krijgen dat ze geliefd zijn en gewaardeerd worden. Immers, het is vaak zo dat brave inschikkelijke kinderen geprezen worden. Kinderen die zich tegendraads gedragen en/of heftige emoties (zoals een driftbui) hebben, krijgen negatieve reacties van de omgeving. Dit pikken hoogsensitieve kinderen vaak feilloos op en ze voegen zich ernaar.

Geliefd zijn en gewaardeerd worden is namelijk voor kinderen van levensbelang gezien ze nog afhankelijk zijn van hun verzorgers. Wat je aanleert in je kindertijd neem je mee naar je volwassen leven. Dit gedrag is de onbewuste automatische piloot gebleven. Veel HSP’s zijn zich er dus niet van bewust dat ze zich ook als volwassene in de eerste plaats richten op de emoties en behoeften van een ander. Vaak gaat dat samen met onvoldoende zicht op en handelen naar de eigen identiteit, gevoelens en behoeften. Hierdoor zijn veel HSP’s voornamelijk ‘gevers’, en zijn ze niet zo goed in ‘ontvangen’. 

Slecht zelfbeeld

Het kan ook zijn dat je thuis jezelf hebt kunnen zijn en dat je je gezien voelde, maar dat je door andere situaties onzeker bent geworden. Voorbeelden hiervan zijn gepest worden, moeite hebben met het maken van vrienden, moeite hebben met het krijgen van een relatie, een nare relatiebreuk, etc. Als je door dit soort ervaringen kampt met een slecht zelfbeeld ben je vaak extra gericht op de ander omdat je het gevoel hebt dat je erg je best moet doen om liefde te krijgen.

Aantrekkingskracht

Bij een eerste date lijkt iedereen op zoek te zijn naar de ‘spark’. Toch hoeft aantrekking niet altijd iets positiefs te betekenen. Gek maar waar; de mens voelt zich aangetrokken tot wat hij/zij kent, ook als dit negatief is. Een tekort aan aandacht voor jouw emoties en behoeftes of een tekort aan erkenning en liefde uit het verleden kan ertoe leiden dat je je aangetrokken voelt tot partners die dezelfde negatieve spanning meedragen. *Problematische partners met een negatieve spanning zijn bijvoorbeeld emotioneel onbereikbaar, emotioneel onvolwassen, overmatig kritisch, te dominant, te ongevoelig of hebben een persoonlijkheidsstoornis zoals narcisme (*Lees hierover meer onder het kopje “De relatie verbreken”).

Je voelt je tot hen aangetrokken omdat je onbewuste dit ziet als een nieuwe kans om nu wél liefde, aandacht en bevestiging te krijgen in zo’n situatie. Jouw gebrek aan zelfvertrouwen, je gevoeligheid en grote empathie maakt jou andersom gezien ook aantrekkelijk voor problematische partners. Je helpt en pleaset namelijk graag. Je cijfert jezelf, je emoties en je behoeftes gemakkelijk weg en/of je rekt grenzen op om de harmonie te bewaren. Eigenschappen die problematische partners aantrekt omdat ze zich hierdoor belangrijk en begrepen voelen en zich niet begrensd voelen in hun egocentrische gedrag. 

Je doet waarschijnlijk erg je best om deze persoon te pleasen en veel van je aandacht gaat naar deze persoon. Problematische partners zijn hier vol lof over. Misschien benadrukken ze zelfs dat jij zo anders bent dan anderen. Dat jij het wel kan laten werken met deze persoon geeft een gevoel van waarde en betekenis. Eigenlijk ben je als het ware op zoek naar een goed gevoel over jezelf door middel van de ander. Ook vinden veel HSP’s het prettig om geleid te worden, omdat zo een gebrek aan zelfvertrouwen minder naar boven komt. Problematische partners vinden het op hun beurt vaak juist fijn de controle en leiding in handen te hebben.

Gelijkwaardigheid

Klinkt allemaal niet heel erg leuk. Hoe belanden dan toch zoveel mensen in dit soort relatiedynamieken? Door de ‘spark’ zijn dit soort relaties heel spectaculair; verslavend zou je het haast kunnen noemen. Door op zwakke plekken elkaars tegenpolen te zijn, krijgen beiden partijen het gevoel dat deze persoon hun (onbewuste) innerlijke pijn en tekorten oplost. Hierdoor ontstaan intense gevoelens en vaak ook een gevoel van afhankelijkheid van elkaar. Hoe intens deze high en het gevoel soulmates te zijn ook kan zijn, de gelijkwaardigheid in de relatie is ver te zoeken. Laat dat nu juist zijn waar die intense gevoelens je blind voor maken. 

Effecten van ongezonde relaties op de lange termijn

Zeker naarmate deze dynamiek langer voortduurt, wordt het steeds lastiger de problematische partner tevreden te stellen. Je blijft je aanpassen, verantwoordelijkheid nemen voor alles, de ander voor jezelf zetten, etc. Jij voelt je steeds minder gezien, gehoord en begrepen door je partner. De aandacht van je partner is ook niet gericht op jou, maar voornamelijk op zichzelf. De ruimte voor jouw emoties en behoeften wordt steeds kleiner. Vaak komt het ook voor dat deze subtiel gebagatelliseerd of ontkent worden. Dit heet gaslighting. Een voorbeeld hiervan is: “Ik vind het nogal aanstellerij dat je hier boos over bent, je begrijpt toch wel dat ik gewoon zo ben”.

De relatie wordt steeds meer een bron van stress en overprikkeling. HSP’s hebben hier over het algemeen meer last van dan niet-HSP’s. Mentale problemen zoals angst en depressieve gevoelens liggen op de loer, maar ook fysieke klachten en ziektes, omdat de relatie je als het ware leegzuigt. Het boek ‘Family Evaluation‘ van Kerr en Bowen (1989) stelt zelfs dat de partner die in het belang van de relatie het meest zijn of haar eigen behoeften moet onderdrukken, een grotere kans zou hebben op het krijgen van een ernstige zieke, zoals een auto-immuunziekte of kanker.

Factoren die de stress en overprikkeling in de relatie kunnen verhogen zijn ingrijpende levensveranderingen zoals de komst van kinderen. Een problematische partner blijkt dan vaak ook niet in staat zich verantwoordelijk, behulpzaam en emotioneel gezond op te stellen naar het kind en de nieuwe gezinssituatie. Dit brengt jou in een lastige tweestrijd tussen loyaliteit aan je kind en je partner. Een problematische partner heeft er vaak moeite mee niet meer nummer 1 te zijn in jouw prioriteitenlijstje en heeft moeite met de aandacht delen. Voor jouw eigen behoeften en emoties blijft er dan vaak nog minder ruimte over.

Rode vlaggen van een ongezonde relatie

• Pas jij jezelf aan of cijfer je jezelf weg tot het punt dat je er eigenlijk niet comfortabel mee bent, of voelt het alsof jij dit in veel grotere mate doet dan je partner?
• Neem jij beduidend meer verantwoordelijkheid voor zaken die eigenlijk jullie gedeelde verantwoordelijkheid vergen?
• Moet je jezelf overschreeuwen om gehoord en serieus genomen te worden in wat jij wel/niet wil?
• Worden stelselmatig jouw emoties en behoeftes ontkent, gebagatelliseerd, genegeerd of belachelijk gemaakt? 
• Krijg je altijd het gevoel dat je het niet goed of niet genoeg doet, ook al doe je feitelijk meer mentale (zoals planning van maaltijden) en fysieke taken in jullie huishouden dan je partner?
• Is je partner bovenmatig kritisch waardoor je het gevoel hebt dat je op je tenen moet lopen?
• Lijkt daarentegen je partner zich zelf niet of weinig bewust van zijn eigen gebreken?
• Heb je het gevoel dat je de vrede moet bewaken tussen je partner en andere gezins- of familieleden? 
• Merk je aan jezelf dat je je terugtrekt en minder deelt over je relatie uit angst dat anderen zich zorgen zouden maken?
• Veroorzaakt je partner gevaarlijke situaties voor jou of anderen?

Loskomen van ongezonde relaties

Mensen geven vaak aan dat ze het gevoel hebben ‘gevangen’ te zijn in een ongezonde relatie. Dit komt omdat angst, aantrekking en afhankelijkheid dicht bij elkaar liggen. Voor jezelf opkomen brengt het risico op woede van de ander en teleurstelling met zich mee als er niets verandert. Mogelijk uit elkaar gaan brengt veel verandering en onzekerheid over de toekomst met zich mee. HSP’s hebben hier van nature vaak meer moeite mee. Ook schamen veel mensen zich (onterecht) ervoor dat ze in een ongezonde relatie terecht zijn gekomen of zijn ze bang voor de gevolgen van de relatie verbreken. Het kan ook zijn dat voor jou een ongezonde relatie veiliger voelt dan alleen zijn zonder relatie.

De gezonde balans te herstellen

In het meest ideale geval herstelt de ongezonde relatie dynamiek. Allereerst is het belangrijk om bewust te worden van de ongezonde dynamiek, dit te erkennen en dit (en daarmee jezelf) serieus te nemen. Daarna is goed eerst voor jezelf duidelijk te krijgen wat je behoeftes (in de relatie) zijn, waar wat jou betreft de disbalans zit tussen het geven en nemen en waar jouw grenzen liggen. Je kunt de reflectieve vragen hieronder daarvoor gebruiken. Als je alles helder hebt voor jezelf, kun je het gaan bespreken met je partner. Het is daarbij belangrijk dat hij/zij je serieus neemt en bereid is eraan te gaan werken. Het ook belangrijk dat je bij je punt blijft. Dit kan soms lastig zijn omdat sommige partners door aanvallend te worden of juist door het niet serieus te nemen jou aan het twijfelen brengen om alles weer terug te laten keren naar hoe het was.

Reflectieve vragen

Worden mijn behoeften en emoties gezien en erkend door mijn partner? 

Geeft deze relatie me meer energie dan dat het me kost? 

Maakt deze relatie me gelukkig? 

Zit ik geestelijk en fysiek goed in mijn vel? 

Voel ik me begrepen en gesteund in deze relatie? 

Worden mijn grenzen in deze relatie gerespecteerd?

De relatie verbreken

Niet iedereen die emotioneel onbereikbaar is, emotioneel onvolwassen is of een persoonlijkheidsstoornis heeft, is per definitie een problematische liefdespartner. Het valt en staat ermee of iemand inzicht heeft in zijn eigen negatieve patronen en zelf bereid is (dus niet omdat een ander dat wilt) hieraan te werken. Als iemand geen inzicht heeft in zijn/haar schadelijke invloed of hier niet aan wil werken (dit steeds beloven maar niet doen is meestal hetzelfde), kan er gesproken worden van een problematische partner.

Als je hebt geprobeerd de relatie weer gezond te maken, maar (herhaaldelijk) erop stuit dat de ander niet bereid lijkt de relatie te veranderen, dan is het goed om je af te vragen of dit wel de juiste partner is. Hopen dat de ander opeens het licht ziet en verandert loopt bijna altijd op herhaaldelijke teleurstelling uit. Het is goed om je te beseffen dat je zelf in deze situatie verantwoordelijkheid moet nemen voor je geluk en welzijn. Waarschijnlijk zal moeten dealen met grote veranderingen en negatieve consequenties, maar soms is dat noodzakelijk om jezelf een nieuwe kans te gunnen op duurzaam geluk.

Volgende (ongezonde) relaties

Bang om in een volgende relatie in dezelfde valkuil te stappen? Laat bij partnerkeuze de aantrekkingskracht niet leidend zijn. Focus je in plaats daarvan op in hoeverre iemand jou begrijpt en erkent, hoe iemand in het leven staat en of jullie waarden en normen op elkaar aansluiten. Een relatie duurt vaak meerdere jaren en is daarmee een constante grote invloed. Het is goed om je daarvan bewust te zijn.

HSP’s zijn van nature gevoeliger voor de invloed van anderen. Het is dus belangrijk om met iemand te zijn die een goede invloed op je heeft. Het kan ook helpen om voor je gaat daten een lijstje te maken met eigenschappen die nu voor jou een no-go zijn, bijvoorbeeld egocentrisme of niet empathisch zijn. Het is dan makkelijker om iemand af te wijzen, hoe aangetrokken je je misschien ook voelt. Het kan ook goed zijn om rustig te daten en jezelf echt de tijd te gunnen om iemand goed te leren kennen voordat je jezelf meer verbindt met iemand.

Coaching

Na een ongezonde relatie kan je jezelf kwijt zijn. Je weet niet meer precies wie je bent en wat je gelukkig maakt. Dit komt door het jarenlang verwaarlozen van emoties en behoeften. Het kan moeilijk zijn weer in contact te komen met je grenzen. Daarnaast kan het heel onwennig zijn om die ook te uiten en te handhaven (zeker onder druk).

Ook kan het zijn dat je moeite hebt met het onderscheid maken tussen gezonde empathie en zelfdestructieve empathie. Dit is wanneer je niet oké gedrag van de ander goedpraat omdat je kan begrijpen waar het vandaan komt. Vaak is het nodig om tijd en ruimte te maken om aan jezelf te werken om zo weer goed voor jezelf te kunnen zorgen. Coaching kan hierbij de nodige handvatten en steun bieden. Soms is er ook meer nodig. Het kan namelijk bijvoorbeeld moeilijk zijn deze ervaring een plekje te geven. Dan kan bijvoorbeeld traumabehandeling bij een psycholoog nodig zijn. 

Herken je je in deze blog? Ik ondersteun je graag in dit proces en kan met je meekijken in wat jij nodig hebt als HSP hierin: bekijk hier de coaching pagina. Wat in ieder geval belangrijk is: Ik hoop dat je erover durft te praten met anderen. Dit kan al heel erg opluchten. Samen sta je sterker dan alleen. 

Liefs, Nore

Verder lezen?

Boek: Hoogsensitieve personen in de liefde – Elaine N. Aron

HSP Magazine Nr. 12 ‘Waarom HSP’s sneller op een ‘foute’ partner vallen’