Schaam jij je snel?

Schaam jij je snel? Bijvoorbeeld als je iets onhandigs doet? Voel je je enorm bezwaard als je je eigen behoeften eens verkiest boven die van een ander? Of komt er meteen een kritische stem op wanneer je bijvoorbeeld ergens boos over wordt? Een gevoel van schaamte kan al ontstaan in de kindertijd. Schaamte wordt namelijk geregeld, zowel bewust als onbewust, ingezet als opvoedmiddel. Wanneer je hier in je vormende jaren mee te maken krijgt, is de invloed het grootst en blijft die vaak ook in de volwassenheid bestaan. Bij gevoelige mensen is de negatieve impact hiervan vaak nog groter. In deze blog ga ik hier verder op in. Veel leesplezier!

Schaamte als opvoedmiddel

Wanneer schaamte, bewust of onbewust, als opvoedmiddel wordt ingezet is dit meestal bedoeld om een kind iets bij te brengen. Zo is: “Kijk nou toch eens uit, je bent altijd zo onhandig,” misschien bedoeld om het kind te leren voorzichtiger te zijn. De opmerking: “Wat ontzettend onbeleefd van jou dat je tante Marie geen kus wilt geven,” kan bedoeld zijn om sociaal gewenst gedrag aan te leren. En is: “Ga je nou wéér huilen? Niet zo je aanstellen, zeg,” bijvoorbeeld een poging om het kind te leren zijn/haar emoties te reguleren. In werkelijkheid is dit echter meestal niet wat je als kind leert uit deze opmerkingen.

De impact van schaamte

Als kind heb je nog geen stabiel zelfbeeld, eigenwaarde en zelfvertrouwen ontwikkeld om op terug te vallen. Harde woorden en expressies (met de ogen rollen, geïrriteerd zuchten, etc.) die schaamte oproepen, betrekken kinderen daarom in de regel negatief op zichzelf. Ze denken dus bijvoorbeeld niet: “Ik heb een foutje gemaakt en dat kan gebeuren,” maar “Ik ben slecht, ik mag geen fouten meer maken.” Daarnaast heb je als kind nog geen inzicht in complexe situaties en de rol van anderen hierin. Zo kan een kind makkelijk de boodschap opvatten: “Mijn ouders vinden dat ik me aanstel als ik boos of verdrietig ben, dus ik moet me schamen als ik me zo voel.” Een kind is in dit geval nog niet in staat te zien dat onder de emotionele reactie van de ouder een eigen onopgelost probleem van de ouder zit. Het kind trekt dus in plaats daarvan de verkeerde conclusie over fundamentele aspecten van zichzelf. Aangeleerde schaamte heeft dus vaak betrekking op fouten maken en eigen grenzen, emoties, wil en behoeften.

De reactie op schaamte

Kinderen reageren verschillend wanneer ze zich herhaaldelijk beschaamd voelen. Wanneer kinderen zich schamen, willen ze vaak dat vervelende gevoel koste wat het kost voortaan voorkomen. Het voelt namelijk als een sterk bedreigende emotie. Om toekomstige schaamte te voorkomen, passen kinderen zich daarom (onbewust) aan, ten koste van zichzelf. Ze zijn bang geworden voor de reacties van anderen en gaan proberen deze reacties te voorkomen. Sommige kinderen zijn daardoor constant op hun hoede of ze wel het goede doen en niet tot last zijn. Ze voelen zich onzeker en blijven uit voorzorg op de achtergrond. Andere kinderen reageren met agressief of lastig gedrag. Op die manier anticiperen ze op mogelijke aanvallen van anderen door zelf als eerste toe te slaan. Beide reacties laten echter verborgen leed zien. Deze kinderen voelen zich minder verbonden met hun ouder(s) en andere mensen en voelen zich angstig en eenzaam.

Hoogsensitieve kinderen

Uit onderzoek blijkt dat hoogsensitieve kinderen extra gevoelig zijn voor de negatieve invloed van herhaaldelijk beschaamd worden. Door de hoogsensitieve werking van het brein en zenuwstelsel komen de negatieve reacties harder en diepgaander binnen, en als gevolg daarvan wordt de schaamte intenser ervaren. Dit leidt ook snel tot overprikkeling. Deze kinderen hebben hierdoor een nog sterkere motivatie om dit gevoel van schaamte voortaan te willen voorkomen.

‘Te gevoelig’

Bij hoogsensitieve kinderen speelt daarnaast vaak ook het specifieke probleem dat schaamte wordt aangepraat rond het gevoelig zijn. Wanneer gevoelig zijn beschaamd wordt met opmerkingen als: “Wees niet zo overgevoelig,” is dat een hele pijnlijke aanval op wie het kind werkelijk is. Kinderen krijgen het gevoel dat ze ernstig tekortschieten en dit moeten verbergen om geaccepteerd te worden. HSP-kinderen lopen daardoor meer risico te gaan verbergen wie ze werkelijk zijn. Vaak zijn ze daar ook meesters in, omdat ze zo goed kunnen aanvoelen wat anderen willen zien. Ze ontwikkelen in reactie hierop vaak een zelfbeeld dat afhankelijk is van de goedkeuring van anderen.

Omgevingssensitiviteit

Daarnaast hebben HSP-kinderen een grote omgevingssensitiviteit. Dit betekent dat er automatisch veel prikkels uit de omgeving binnenkomen en diepgaand verwerkt worden, waardoor de invloed van de omgeving een grotere impact heeft op het kind dan gemiddeld. Een hoogsensitief kind zal dus meer stress en negatieve emoties ervaren wanneer het negatief benaderd wordt door de omgeving. Ook zullen hoogsensitieve kinderen sneller subtielere signalen van afwijzing oppikken (bijvoorbeeld geïrriteerd zuchten) en zich schamen. Daarnaast zijn HSP’s van nature gericht op het belang van de groep. In een negatieve gezinsdynamiek zullen hoogsensitieve kinderen geneigd zijn zichzelf op te offeren voor het belang van een ander. Dit kan leiden tot een diepgeworteld patroon van zelfverwaarlozing, waarbij het kind constant probeert te voldoen aan de behoeften en verwachtingen van anderen, en zich schuldig en beschaamd voelt wanneer ze dit niet doen. Omdat een kind de emotionele en cognitieve vaardigheden mist om te begrijpen dat dit ten koste gaat van het eigen welzijn, blijft dit gedrag vaak onopgemerkt en onveranderd. Dit patroon kan doorwerken in hun volwassen leven en resulteren in mentale problemen.

Help, dit gaat weleens mis bij mijn eigen kinderen

Het is allereerst belangrijk om te benadrukken dat dit bij iedere ouder, leraar of verzorger weleens fout gaat. Dat is geen ramp en is tevens heel menselijk. Ten tweede is het belangrijk jezelf niet te veroordelen. Het is namelijk zo dat ouders die schaamte inzetten als opvoedmiddel, er meestal zelf ook mee zijn opgegroeid. Je kunt daardoor dit patroon onbewust zijn gaan herhalen. Er nu bewust van worden is een hele goede en belangrijke stap om te zorgen dat het voortaan zo min mogelijk voorkomt. Zo kun je de cirkel doorbreken waar je zelf ook onder hebt geleden, en dat is heel heilzaam voor beide partijen.

Hoe kan het anders?

Sommige mensen stellen dat kinderen niet te soft moeten worden en weerbaar gemaakt moeten worden met een hardere aanpak doordat de wereld later ook hard zal zijn. Onderzoek wijst echter uit dat een harde aanpak vanuit huis juist averechts werkt bij het opbouwen van zelfvertrouwen en veerkracht, dat nodig is om staande te blijven in ‘de echte wereld’ later. Kinderen die opgroeien in een thuisbasis waar ze zichzelf kunnen zijn en zich veilig voelen, zullen opgroeien als volwassenen die dit gevoel met zich meedragen. Dit creëert weerbaarheid waar altijd op teruggevallen kan worden in moeilijke situaties of wanneer anderen niet begripvol zijn. Daarnaast is het een hardnekkige mythe dat hoogsensitieve kinderen kwetsbaarder zouden zijn dan niet-hoogsensitieve kinderen. HSP kinderen die zijn opgegroeid in een positieve omgeving groeien juist vaak op tot getalenteerde veerkrachtige gezonde mensen.

Tips

Maakt je kind een foutje of doet het iets onhandigs? Blijf rustig en bepaal of je kind oud genoeg is om het zelfstandig op te lossen. Is je kind bijvoorbeeld 10 jaar oud en heeft hij zijn glas weer omgegooid? Vraag dan of hij het zelf kan opruimen. Dit stimuleert het zelfoplossend vermogen, wat zelfvertrouwen laat groeien.
Vertrouw erop, dit geldt zeker voor hoogsensitieve kinderen, dat kinderen het vaak al erg genoeg vinden om iets verkeerd te doen en dat de ervaring op zichzelf dus al leerzaam is. Is er meer nodig, dan ben je er vaak al met een rustige correctie.
Zie en erken de intenties van je kind. Kinderen moeten nog veel leren en zijn door hun leeftijd minder motorisch en sociaal ontwikkeld. Vanuit begrip kun je vervolgens bijsturen.
Toch een keer uit de slof geschoten? Kan gebeuren! Pas herstel toe door, wanneer je weer rustig bent, naar je kind toe te gaan om uit te leggen wat er gebeurde en sorry te zeggen. Hiervan leert je kind dat fouten maken normaal is en het belang van je excuses aanbieden.
Heb respect voor de eigen wil, behoeften, grenzen en emoties van je kind. Geef zelf ook het goede voorbeeld in zelfzorg rondom deze zaken. Kinderen nemen niet aan wat je zegt, als je het niet zelf doet.

Schaamtegevoelens uit je eigen jeugd

Het kan zijn dat je zelf bent opgegroeid met schaamte, waardoor je hier als volwassene nog steeds last van hebt. Wanneer je hier last van hebt, kan dat je functioneren behoorlijk hinderen. Zo kan het bijvoorbeeld moeilijk zijn om in contact te staan met jezelf. Ook kan het lastig zijn om voor jezelf op te komen of ben je snel angstig in het contact met anderen. Misschien heb je wel (onbewuste) strategieën ontwikkeld om schaamte koste wat het kost te vermijden, maar dat die strategieën je eigenlijk niet meer dienen. Bijvoorbeeld constant anderen pleasen of je emoties voor je houden. Het is belangrijk om hulp te zoeken om deze patronen te kunnen doorbreken en oude schaamtegevoelens los te laten.

HSP-coaching

Mijn werkwijze is gericht op inzichtgevende coaching. Door in gesprek te gaan, zoeken we samen naar meer inzicht in waar je tegenaan loopt, in jezelf en in je hoogsensitiviteit. Door nieuwe inzichten op te doen, kun je situaties en je hoogsensitiviteit in een nieuw kader plaatsen. Dit helpt je oude ballast los te laten en gezonde keuzes voor jezelf te maken. In de begeleiding vertalen we deze nieuwe inzichten naar praktische toepassingen. Hierdoor krijg je meer regie over je hoogsensitiviteit en ga je het ervaren als een bron van kracht. Benieuwd naar de coachingsmogelijkheden bij Hoogsensitief Online? Bekijk hier mijn coachingsaanbod. Ik hoop je snel te mogen ontmoeten!

Liefs, Nore