Waaruit bestaat je persoonlijkheid?

Mensen verschillen van elkaar en met veel van die verschillen worden we geboren. Onze unieke persoonlijkheid bestaat echter uit veel meer dan genen. Iemands persoonlijkheid wordt namelijk gevormd door de samenkomst van ontzettend veel factoren: genetische aanleg, levenservaringen, opvoeding, cultuur, sociale omgeving en andere omgevingsfactoren. Hoe zit dat precies? En waar past hoogsensitiviteit in dit plaatje? Hierover kun je meer lezen in deze blog.

Persoonlijkheid is gelaagd opgebouwd 

Iemands persoonlijkheid kan je als het ware onderverdelen in verschillende lagen. Hierbij is de eerste laag aangeboren. Dit is de basis van de uiteindelijke persoonlijkheid, zou je kunnen zeggen. De andere lagen ontstaan later en vloeien voort uit die eerste basislaag in een complex samenspel met omgevingsfactoren. Hoe dieper de laag, hoe onbewuster en minder veranderlijk deze eigenschappen zijn.

De eerste laag: aangeboren temperament

Het aangeboren temperament is de basis van de persoonlijkheid en is bij baby’s al merkbaar vanaf de eerste dag na de geboorte. Voorbeelden van de verschillende temperamenten zijn: actief (veel bewegen, alert), rustig (ontspannen, geduldig), responsief (sterk/snel reageren op prikkels) en terughoudend (langzamer reageren op prikkels). Goed om te weten is dat er geen ‘goed’ of ‘slecht’ temperament is. Het verwijst enkel op een neutrale manier naar een aangeboren vaste neiging in hoe iemand emotioneel en gedragsmatig reageert op situaties en de omgeving. Voorbeelden hiervan zijn iemands energieniveau, aanpassingsvermogen, prikkelgevoeligheid en emotionele intensiteit. Het aanboren temperament blijft een stabiele eigenschap door het hele leven heen en is daarmee invloedrijk. Echter, iemands uiteindelijke persoonlijkheid wordt met de jaren gevormd door de wisselwerking tussen temperament en omgevingsinvloeden.

Temperament en hoogsensitiviteit

Uit onderzoek blijkt (Esther Bergsma, 2017) dat hoogsensitiviteit een aangeboren temperament is met een grote gevoeligheid voor (interne en externe) prikkels en het diepgaand verwerken van en sterk reageren op deze informatie. Hoogsensitiviteit is ook terug te zien in de biologische werking van het lichaam. Zo reageert het hoogsensitieve brein en zenuwstelsel daadwerkelijk anders op prikkels dan bij niet-hoogsensitieve mensen.

In andere woorden: hoogsensitief zijn is een onderdeel van je aangeboren karakter (dat bij ongeveer 20% van de mensen voorkomt) en beïnvloedt hoe je de wereld en andere mensen beleeft. Elaine Aron beschrijft dat hoewel er waarschijnlijk geen aangeboren eigenschappen zijn die niet versterkt of getemperd kunnen worden door omgevingsfactoren, het onwaarschijnlijk is dat de eigenschap ‘hoogsensitief’ kan verdwijnen. Het hoogsensitief zijn is dus niet iets wat je zelf of anderen kunnen veranderen. Helaas krijgen nog veel hoogsensitieve kinderen en volwassenen deze boodschap met opmerkingen als: ‘Verman je.’ of ‘Wordt eens wat minder gevoelig’. Hoogsensitief zijn is dus iets dat hoort bij wie je bent en het is een neutrale eigenschap met voor- en nadelen, zoals dat geldt voor alle eigenschappen.

De tweede laag: Persoonlijkheidskenmerken

Je aangeboren karakter kan zich verschillende kanten op ontwikkelen naar aanleiding van wat je ervaart en meemaakt. Bijvoorbeeld in welke cultuur je opgegroeid bent, hoe je opvoeding eruit zag, welke positieve en negatieve ervaringen je opdoet in het leven en je sociale omgeving zoals vrienden en familie. Om een voorbeeld eruit te pakken. Cultuur kan bijdragen aan persoonlijkheidsontwikkeling door bepaalde eigenschappen als maatschappij aan te moedigen en andere juist af te keuren. Zo is in de westerse maatschappij extraversie de heersende norm, terwijl in veel Aziatische culturen juist introversie gestimuleerd wordt. Andere voorbeelden van persoonlijkheidskenmerken zijn: optimisme, pessimisme, verlegenheid, assertiviteit, vriendelijkheid, muzikaliteit, avontuurlijkheid, etc. Persoonlijkheidskenmerken zijn zichtbaar voor jezelf en anderen doordat ze gedrag aansturen. 

Persoonlijkheidskenmerken en hoogsensitiviteit

Alle HSP’s zijn anders. Hoogsensitiviteit is namelijk weliswaar een onderdeel van je karakter, maar je totale persoonlijkheid wordt daarnaast ook gevormd door nog vele andere persoonlijkheidskenmerken. Naast hoogsensitief ben je bijvoorbeeld ook avontuurlijk en energiek, of juist rustig en muzikaal. Mensen groeien op in verschillende omgevingen en doen andere ervaringen op. Zo kunnen ervaringen in het leven een rol spelen in hoeveel je merkt van je sensitiviteit en of je er last van hebt of juist al profijt hebt van de voordelen ervan. Zo kan bijvoorbeeld trauma prikkelgevoeligheid en emotionaliteit verhogen, opgroeien in een stad de tolerantie voor prikkels verhogen door gewenning en maakt het uit of de sociale omgeving waarin je opgroeit hoogsensitiviteit als neutrale of kwetsbaar makende eigenschap ziet. Wist je overigens dat de meeste HSP’s neigen naar introvert zijn omdat ze negatieve sociale ervaringen hebben opgedaan rond bijvoorbeeld meer afwachtend zijn dan andere kinderen? Ook kan meer in jezelf keren een beschermingsmechanisme zijn tegen overprikkeling. Hier is overigens niets mis mee in de veruit de meeste gevallen! 

De derde laag: Gedrag 

Iemands persoonlijkheid is het meest zichtbaar voor de buitenwereld via hoe iemand zich gedraagt. Hierbij kun je denken aan gewoontes en voorkeuren. Bijvoorbeeld: sportief zijn, een theeleut zijn (guilty), een flirt zijn, etc. Gedrag is vaak kenmerkend voor iemand, maar gedrag kan ook vaker en makkelijker veranderd worden ten opzichte van persoonskenmerken (al is de praktijk natuurlijk lastig bij negatieve gewoontes). Natuurlijk komt gedrag wel voort uit de lagen eronder, dus niet alles is compleet te veranderen. 

Gedrag en hoogsensitiviteit

Hoogsensitiviteit komt in zichtbaar gedrag tot uiting. Je bent bijvoorbeeld een goede luisteraar, gedraagt je verantwoordelijk of je maakt de creatiefste kunstwerken. Ook minder positieve dingen zijn mogelijk. Bijvoorbeeld geïrriteerd reageren als je overprikkeld bent. Een belangrijk punt is dat hoogsensitiviteit je gedrag beïnvloedt, maar je gelukkig zeker invloed hebt op welke manier. Je kunt het positieve versterken en het negatieve verkleinen. Zo wordt bijvoorbeeld de (lichamelijke) stressrespons van een hoogsensitief persoon sneller en heviger geactiveerd dan bij een niet-hoogsensitief persoon, maar dit betekent niet dat je gedoemd bent om je te gedragen als een stresskip. Zo kan een hoogsensitief persoon die een goede zelfzorg heeft rond zijn/haar hoogsensitiviteit en stressmanagement bijvoorbeeld net zo weinig last hebben van stress als een niet-hoogsensitief persoon die dit ook goed onder de knie heeft. 

HSP coaching

Als je hoogsensitief bent is het belangrijk om deze eigenschap te ontdekken, om zo je eigen handleiding goed te begrijpen. Dit is belangrijk om goed in je vel te zitten en veerkrachtig te blijven. Ik help je hier graag mee. Je kan bij mij een coachingstraject volgen via videobellen of via modules met begeleiding via mailcontact. Zo kun je zelf kiezen wat het beste bij jou past! Ik hoop je graag te ontmoeten! 

Liefs, Nore

Verder lezen?

• Boek: Hoogsensitieve personen – Elaine Aron